कथाकथन: हंस कोणाचा

                        हंस कोणाचा 

            एकदा छोटा सिध्दार्थ आपल्या मित्रासह राजोद्यानात बोलत बसला असता बाण लागल्यामुळे रक्तबंबाळ झालेला एक हंस कसाबसा उडत त्याच्या पुढ्यात येऊन पडला. सिध्दार्थाने त्याला उचलले, जवळच्या पुष्करणीपाशी नेकृन पाणी पाजल आणि थोडा वेळ प्रेमानं कुरवाळलं. नंतर त्यानं त्याची जखम धवन तिच्यावर कसली तरी औषधी वनस्पती लावली. एवढ झाल्यावर त्या हंसाला शोड़ बर वाटू लागल.तेवढ्यात सिंध्दार्थाचा अंदाजे त्याच्याच वयाचा चुलतभाऊ देवदत्त तिथे आला व म्हणाला, 'सिंध्दार्थो, या हसाला बाग मारून मी घायाळ केला असल्याने हा माझा आहे, तेव्हा त्याला माझ्या स्वाधीन कर.' सिध्दार्थ म्हणाला 'देवदत्ता, एखाद्याच्या जीवावर उठलेल्या माणसांपेक्षा, त्याच्या जीवाचं रक्षण करणाऱ्याचाच त्याच्यावर खरा अधिकार असतो. तू या हंसाच्या जीवावर उठला होतास, पण मी बाला वाचवला, तेव्हा हा हंस आता माझाच आहे.            

             अखेर देवदत्त हा सिध्दार्थाच्या वडिलांकडे गेला व त्याने त्यांच्याकडे सिध्दार्थाविरूष्द तक्रार केली. महाराजांनी सिध्दार्थाला बोलावून घेतलं व त्याचं म्हणणंही ऐकून घेतल. त्यानंतर ते सिध्दार्थास म्हणाले, 'बाळ ! एकूण धर्मशास्त्राच्या दृष्टीने विचार करता, या हंसाचे रक्षण तू केलंस म्हणून हा हंस तुझा हे खरं असलं तरी क्षात्रधर्माचा विचार करता. एखाद्या क्षत्रियानं एखाद्या प्राण्याची शिकार केली आणि  तो प्राणी पूर्ण मेलेला असो वा अर्धवट मेलेला असो तो त्या क्षत्रियाच्याच मालकीचा होतो. या हंसाला देवदत्तानं घायाळ केलं  आहे त्यामुळे हा त्याचाच ठरतो. यावर तीक्ष्ण,तेज बुध्दीचा सिध्दार्थ नम्रतेने वडिलांना म्हणाला, 'महाराज ! क्षात्रधर्माच्या दृष्टीनं विचार केला, तर हा हंस माझ्याजवळच राहू देणे इष्ट ठरते. देवदतानं या हंसाला बाणानं अर्धवट मारला असता ज्या अर्थी हा माझ्या पायाशी येऊन पडला त्या अर्थी या शरणागताला अभय देऊन याचं रक्षण करणं हे क्षत्रिय म्हणून माझे कर्तव्य नाही काय ?' बाल सिध्दार्थाच्या या असामान्य बुध्दितेजानं थक्क झालेले त्याचे वडील म्हणाले, 'खरं सांगायचं, तर हा हंस नक्कीच कुणाचा, हे मला कळेनासं झालं आहे. तेव्हा आपण हे प्रकरण आपल्या राज्याच्या न्यायमुर्तीकडे घेवून जाऊ.  

           न्यायमुर्तीकडे हे प्रकरण जाताच त्यांनी त्या हंसाला एका सेवकाच्या हाती दिले आणि तेथून परस्परविरूध्द दिशांना समान अंतरावर देवदत्त व सिध्दार्थ यांना बसायला सांगून त्या दोघांनाही त्या हंसाला आपल्याकडे बोलवायला सांगितले. प्रथम देवदत्ताने टाळी वाजवून ये-ये' म्हणत हात हालवून त्या हंसाला आपल्याकडे बोलावलं पण, त्या हंसानं त्याच्याकडे ढुंकूनही बघितल नाही. त्यानंतर सिध्दार्थानं त्या हंसाला एकदाच 'ये' म्हणताच तो जखमी हंस मोठ्या कष्टानं उडत उडत |त्याच्याकडे गेला व त्याला बिलगून बसला. तो प्रकार पाहून न्यायमूर्ती म्हणाले, 'हंस कुणाचा या प्रश्नाच उत्तर आता प्रत्यक्ष या हंसानंच दिलं | असल्यानं, मी वेगळा निर्णय देण्याचा प्रश्नच उरत नाही.